Pyotr Savitski
| Pyotr Savitski | |
|---|---|
| Pyotr Nikolayeviç Savitski | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 15 may 1895 və ya 3 fevral 1895[1] |
| Doğum yeri | Çerniqov |
| Vəfat tarixi | 13 aprel 1968[2][1] |
| Vəfat yeri | Praqa |
| Dəfn yeri | |
| Milliyyəti | rus |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | sosioloq, iqtisadçı, coğrafiyaşünas |
Pyotr Nikolayeviç Savitski (15 may 1895 və ya 3 fevral 1895[1], Çerniqov – 13 aprel 1968[2][1], Praqa[4]) — rus mənşəli avrasiyaçılığın ideoloqu, geosiyasətçi, coğrafiyaşünas, iqtisadçı, filosof.[5]
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Zadəgan nəslinə mənsub olan Pyotr Nikolayeviç Savitski 1895-ci ildə may ayının 15-də Çerniqovda anadan olub. İqtisadçı təhsili almış Savitski Q. Vernadskinin və P. Struvenin şagirdi olmuşdur. Müharibədən əvvəl kadetlərlə yaxın idi (oktyabr inqilabından əvvəl Rusiyada liberal burjua konstitusiyaçı-demokratik forumun üzvü). İnqilabdan sonra Bolqarıstana mühacirət etmiş, sonra Çexoslovakiyaya köçmüşdür. 1945-ci ildə Praqanın sovet qoşunlarının əlinə keçməsindən sonra Savitski həbs edilmiş və 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum olunmuşdu. 1956-cı ildə Savitski bəraət qazanaraq Praqaya qayıtmış və 12 ildən sonra — 1968-ci il aprel ayının 13-də orada dünyasını dəyişmişdir.[5]
Avrasiyaçılıq hərəkatının rəhbəri kimi
[redaktə | mənbəni redaktə et]1921-ci ildə o, knyaz N. S. Trubetskoy ilə birlikdə "Avrasiyaçılıq hərəkatına" başçılıq etmişdir. Bu hərəkatda geosiyasi amillər mərkəzi rol oynayırdı. Bütün avrasiyaçılar arasında geosiyasətlə hamıdan çox maraqlanan məhz Savitski idi. Başqa avrasiyaçıların əksəriyyəti kimi, Savitskinin də dünyagörüşü slavyanofillərin (slavyanpərəstlik tərəfdarları), N. Y. Danilevskinin və xüsusən K. N. Leontyevin (1831–1891) əsərlərinin təsiri altında formalaşmışdır. Onun dünyagörüşü "velikorusların" tarixi identikliyi, məxsusiliyi barədə mərkəzi ideya ilə əlaqədar olan, əslində isə slavyançılığın mahiyyətinə heç bir dini və ya etnik aidiyyəti olmayan inqilabi slavyanofilliyin bir növü idi. Bu baxımdan, onlar "slavyançılıq var, slavizm yoxdur" tezisini ifadə etmiş K. Leontyevə daha yaxın idilər. Leontyev deyirdi:
|
Slavyan xalqları arasında etnik və linqvistik yaxınlıq onların mədəniyyətinin və xarakterinin vahid olması barədə danışmaq üçün kifayət qədər əsas vermir. | 
|
Avrasiyaçılıq hərəkatı öz "sevimli" mövzularına və konsepsiyalarına görə mühafizəkar alman inqilabçılarına heyrətamiz dərəcədə yaxın idi. Mühafizəkar inqilabçılar kimi, avrasiyaçılar da öz soyköklərinə sadiqliyi yaradıcı gələcək eşqi ilə, rus milli ənənələrinə köklənməni sosial modemizmlə, texniki inkişafı qeyri-ənənəvi inkişaf siyasəti ilə əlaqələndirməyə çalışırdılar. Avrasiyaçıların sovet dövlətinə və oktyabr inqilabına münasibətdə ehtiyatlı-pozitiv mövqeləri də buna əsaslanır. Avrasiyaçıların açıq-aşkar sovetpərəst cinahının ("Avrasiya" adlı qəzet dərc edən Paris dərnəyi), hətta mötədillər və mühafizəkar elementlərin özləri üçün də səciyyəvi olan sovetlərə rəğbət hissinə baxmayaraq, Savitski sovetlərlə münasibətləri rəsmən pozmuşdu. Təsadüfı deyil ki, Praqanın sovet qoşunlarının əlinə keçməsindən sonra o, həbs edilərək azadlıqdan məhrum edilmişdi. Həbs düşərgəsində olduğu dövrdə o, şair Nikolay Qumilyovun oğlu Lev Qumilyovla tanış olmuşdur. Qumilyov Savitskinin şagirdi olmuş, sonralar isə ən məşhur müasir rus etnoloqlarından və tarixçilərindən birinə çevrilmişdi. Savitskinin əsas ideyası ondan ibarətdir ki, Rusiya "əlaqələndirici mərkəz" keyfiyyəti vasitəsilə təyin edilən xüsusi sivilizasiya qurumudur. Onun "Avrasiyaçılığın coğrafi və geosiyasi əsasları" adlı məqaləsi (1933) bu sözlərlə başlanır:
|
|
Rusiyanın “Mərkəzi dövlət” adlanmağa Çindən qat-qat artıq əsası var. |
|
Almaniyanın "mərkəzi dövlət" olması Avropa konteksti ilə məhdudlaşdığı, Avropanın özü isə yanlız Avrasiyanın "Qərb burnu’’ olduğu halda, Rusiya bütün kontinent çərçivəsində mərkəzi mövqe tutur, yəni planetin tam mərkəzində yerləşir. Savitskiyə görə, Rusiyanın "mərkəzi dövlət’ olması onun tarixi identikliyinin əsasıdır. Rusiya Avropanın bir hissəsi və Asiyanın davamı deyildir. O özü müstəqil bir dünyadır. Müstəqil və xüsusi mənəvi-tarixi geosiyasi reallıqdır. Savitski bu reallığı "Avrasiya" adlandırır. Bu anlayış materiki və ya kontinenti deyil, rus məkanında və rus mədəniyyətində əks etdirilmiş tarixi paradiqmanı, xüsusi sivilizasiyanı ifadə edir. Savitski rus qütbündən çıxış edərək Makinderin geosiyasi mənzərəsinin tam eyni olan bir konsepsiya irəli sürür, lakin mücərrəd "quru quldurları" və ya "tarixin coğrafı oxu"ndan yaranan mərkəzəqaçma impulsları Savitskidə dəqiq ifadə olunmuş rus mədəniyyəti, rus tarixi, rus dövlətçiliyi, rus ərazisi abrisi (çevrə, kontur) kəsb edir. Ratselin nəzərində Raum, daha dəqiq desək, Şmittin nəzərində Grossraum nə məna daşıyırsa, Savitskinin nəzərində Rusiya Avrasiya da eyni məna daşıyır. Makinder belə hesab edir ki, "Hartlənd"in səhralarından baş qaldıran mexaniki təkan sahil zonalarını ("daxili aypara") mədəniyyət və tarix yaratmağa məcbur edirsə, Savitski iddia edir ki, Rusiya Avrasiya (Makinderin "Hartlənd"i) dünya mədəniyyətinin və dünya tarixinin zamanda və məkanda yayılmış sintezidir. Savitski Rusiyanı geosiyasi baxımdan milli dövlət kimi deyil, ari-slavyan mədəniyyətinin, köçəri həyat tərzi sürən türk tayfalarının, pravoslav ənənələrinin bir neçə tərkib hissəsi əsasında yaranmış sivilizasiyanın xüsusi bir tipi kimi başa düşür. Onlar hamısı birlikdə dünya tarixinin sintezi olan unikal "mərkəzi" qurum yaradır. Savitski velikoruslan Şərq slavyanlannın sadəcə bir şaxəsi deyil, slavyan və türk substratlarını (vəhdətin, eyniyyətin əsası) özündə birləşdirən ayrıca etnik imperiya qurumu hesab edir. Bu məqam onu Turançılıq mövzusuna istiqamətləndirir.[5]
Əsərləri və barəsində yazılanlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Savitski P. N. Avrasiyaçılıq uğrunda mübarizə. — Paris, 1931.
- Savitski P. N. "Rusiya və latınlıq"
- Savitski P. N. Köçərişünaslığın vəzifələri haqqında: (niyə skiflər və hunlar ruslar üçün maraqlı olmalıdır?). — [Praqa], 1928. "Köçərişünaslığın vəzifələri haqqında"
- Savitski P. N. Avrasiya materiki. M. 1997
- Bıstryukov V. Y. Mühacirət illərində (1920–1938-ci illərdə) Pyotr Nikolayeviç Savitskinin ictimai-siyasi və elmi fəaliyyəti.: Avtoref. tarix üzrə elmlər namizədi diss:07.00.02 /Samara, 2003.
- Beisswenger, M. Ed. and intr. Petr Nikolaevich Savitskii (1895–1968). A Bibliography of his Published Works / Петр Николаевич Савицкий (1895–1968). Praqa. 2008, 111 s.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 The Fine Art Archive. 2003.
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ BillionGraves (ing.). 2011.
- ↑ Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ↑ 1 2 3 "Novruz Məmmədov. Geosiyasətə giriş (İki cilddə. I cild). — Bakı, "Azərbaycan' nəşriyyatı, 2011, s. 279–281" (PDF). 2021-07-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-11-27.